Modlar Nedir? Modlar, her insanda bulunan, farklı hisseden, farklı düşünen ve farklı şekillerde eyleme geçen içsel yanlarımızdır (Young, Klosko, & Weishaar, 2003).
Uyumsuz Başa Çıkma Modları
Mod Terapisi kitabına göre,duygusal açıdan acı veren deneyimler yaşadığımızda bu duyguların şiddetini azaltabilmek için birtakım girişimlerde bulunuruz. Bunların bir kısmı bize gerçekten yardımcı olurken bir kısmı da uzun vadede sorunlarımızın sürmesine sebep olur. Yoğun duygularla baş etmek için yollar ararken, bazen ‘Uyumsuz Başa Çıkma Modları’ denilen modların içine girebiliyoruz. Uyumsuz Başa Çıkma Modları’ndayken, bizi olumsuz yönde etkileyen inançlarımızdan ya kaçınıyor ya teslim oluyor ya da karşı atağa geçiyoruz. Bunlara ‘Uyumsuz’ denmesinin sebebi, yaşadığımız durumun şiddetini o an için azaltırken bir yandan başka sorunlara sebep olması ve o yoğun duygularla başetme konusunda bize gerçek anlamda pek de fayda sağlamaması (Lobbestael, van Vreeswijk, & Arntz, 2007).
Aşağıda Uyumsuz Başa Çıkma Modları’ndan ‘Kendine Acıma/Kurban Modu’nun nasıl ortaya çıktığını ve bunu değiştirmek için atabileceğiniz adımları bulabilirsiniz.
Kendine Acıyan/Kurban Modu
Şema Terapisti Dave Edwards’ın tanımladığı farklı içsel yanlarımızdan biri de Kendine Acıyan/Kurban Modu. Bu moddayken sıklıkla, yaşanan olumsuzluklara dair dış etkenleri suçlama ve sorunları kontrolünde olmayan şeylere atfetme görülebilir. Ayrıca yardım etmeye çalışanları şikayet yağmuruna tutma ve yardım elini kabul etmeme durumu olabilir. Edwards’a göre, yaşananlar gerçekten de başkalarının yaptığı, bizim maruz kaldığımız bir şey olabilir. Fakat kendimize acımaya devam ederek hayatımızın bundan sonrası üzerindeki sorumluluğumuzu da reddetmiş oluruz. Bu bir noktaya kadar bizi kendimizi eleştirmekten ve suçlu hisssetmekten korur. Ama hayatımızı iyileştirmek için alabileceğimiz aksiyonlardan da geri tutar. Hiçbir şey zaten bizim kontrolümüzde değil ise değişime çaba sarfetmeye nasıl motive olabiliriz?
Kendimizi bize yapılan haksızlıkların bir kurbanı olarak pasif bir konumda görürsek küçük de olsa olaylardaki kendi payımızı farkedemeyiz. Eğer farketmezsek de değişim için harekete geçemeyiz.
Kendine Acıyan/Kurban modunda olan kişinin ailesi, yakın arkadaşları ve hatta terapisti onu daha iyi anlamak, iyi hissettirmek, bakım vermek için verdikleri çabaların sonuçsuz kaldığını görebilirler. Çünkü bu moddayken etraftan gelen yardım çabaları kişiye aslında gerçekten de ne kadar acınacak halde olduğunu düşündürebilir. Bu da yine o yardımları kabul etme ve kendini o durumdan çıkarma için eyleme geçmeye engel olur. Yakınlardan gelen çözüm önerilerine “Evet, ama…” veya “Beni anlamıyorsun.” şeklinde karşılık verebilirler.
Bu mod Kişilik Bozuklukları, Kompleks Travma, Bağımlılık durumlarında sıklıkla ortaya çıkabildiği gibi herhangi bir psikopatoloji olmaksızın da varlığını sürdürebilir.
Bu Modun Sizde Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
Değişimin ilk aşaması fark etmektir. O yüzden zihninizden geçen düşüncelere kulak verebilir, onları yazabilirsiniz. Zihnininiz size “Haksızlığa uğradım, bunun hiçbir çözümü yok.”, “Kimse benim yaşadıklarımı yaşamadı bu yüzden beni anlayamazlar.”, “Yazık bana”, “Ne kadar kötü durumdayım değil mi?” diyorsa ‘Kendine Acıyan/Kurban’ modunda olmanız mümkün. Bunun dışında etrafınızda sevdiğiniz, güven duyduğunuz yakınlarınız varsa onların sizde sık sık şikayet etme ama çözüm için bir şey yapmama durumu gözleyip gözlemediklerini sorabilirsiniz. Bu modu tanıyıp adlandırdıktan sonra değişim aşamasına geçebilirsiniz.
Değiştirmek İçin Ne Yapılabilir?
Radikal kabul, çözüm odaklılık ve psikolojik esneklik becerilerinizi geliştirmek için çalışabilirsiniz. Kabul etmek, yaşanmış olan acı verici deneyimleri istediğiniz, sevdiğiniz ya da onlara boyun eğdiğiniz anlamına gelmiyor. Elbette yaşadıklarınız olumsuzdu ve keşke farklı olabilseydi. Ama şu anda geçmişi değiştiremeyiz. Bu yaşananların bir yas süresi olması da normal. Ancak bundan sonra daha iyi hissetmeniz ve gereken adımları atabilmeniz için bu durumu bu şekilde kabul edebilmek ve kendine acımanın size çözüm bulma konusunda destek sağlamadığını görmek gerekiyor. Sandığınız kadar çaresiz olmayabilirsiniz. Eğer bu modun bir sorun teşkil ettiğini gerçeğini görmezsek çözüm aşamasına geçeyiz. Bunu daha net görebilmek için bu modda kalmanın size sağladığı artıları ve eksileri yan yana yazabilirsiniz.
Davranış kalıplarını değiştirmek kolay olmasa da değişim için atılan en ufak adım bile çok etkili olabiliyor. Eğer kendinize acımıyor olsaydınız nasıl davranırdınız? Neleri farklı yapardınız? Neleri yapmayı bırakırdınız? Bu sorulara verdiğiniz yanıtlardan size en yapılabilir gelenlerle başlayabilirsiniz.
Kendinizde gözlediğinizin böyle bir mod olduğundan emin değilseniz ve değişiminin önünde engellerle karşılaşıyorsanız bir terapist size bu yolda destek sağlayabilir.