Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), travmatik bir olay, bir dizi olay veya bir dizi koşul yaşamış veya tanık olmuş kişilerde ortaya çıkabilen psikiyatrik bir bozukluktur. Birey doğal afetler, ciddi kazalar, terör eylemleri, savaş/çatışma, tecavüz/cinsel saldırı v.b gibi duygusal veya fiziksel olarak zararlı yada yaşamını tehdit edici bir olayı yaşadıktan sonra zihinsel, fiziksel, sosyal ve/veya ruh sağlığı bakımından etkilenebilir. İşte bu durumlar kişide Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşanmasına sebep olabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri

Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan bireylerde; uykusuzluk, kabus görme, yaşanan olayla ilgili anıların sıkça hatırlanması, tekrarlanacağı korkusu, kolay irkilme, çabuk öfkelenme, gelecekle ilgili plan yapamama, etrafa ve kendine yabancılaşma, olayı hatırlatan durumlardan kaçınma, huzursuz olma görülebilir.

Belirtiler yaygın olarak travmatik olaydan sonraki bir ay içinde başlayabildiği gibi bazı durumlarda olaydan yıllar sonrasına kadar görülmeyebilir. Akut stres bozukluğu ile travma sonrası stres bozukluğu arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Akut stres bozukluğu, travmatik olayın hemen ardından belirtiler ile kendini gösteren; 3-30 gün arasında devam eden geçici bir durumdur.

Belirtiler bireyin sosyal hayatı, iş hayatı, kişisel ilişkilerinde sorunlara neden olabilir. Ayrıca bireyin normal günlük işlevselliğini de zorlaştırabilmektedir. Belirtilerin yoğunluğu zaman içinde farklılık gösterebilir. Birey daha stresli olduğunda veya hatırlatacak öğeler ile karşılaştığında daha fazla ve yoğun travma sonrası stres bozukluğu belirtisi gösterebilir.

Yeniden yaşama belirtisi, travmatik olay hakkında rüyalar görme, travmatik olayı bireye hatırlatan herhangi bir şeye karşı hissedilen yoğun duygusal sıkıntı, fiziksel tepkiler, olayı tekrar oluyormuş gibi yeniden yaşamak olarak tanımlanabilir.

Kaçınma belirtisinde birey travmatik olayı hatırlatan faaliyetlerden, kişilerden, yerlerden kaçınma veya travmatik olay hakkında düşünmekten, konuşmaktan kaçınmaya çalışmaktır.

Aşırı uyarılma belirtisinde birey kendini diken üstünde, sürekli tetikte hissedebilir, her an olay tekrar olacakmış gibi gelebilir. Bu ihitmale göre davranırlar, bu konuda aşırı koruyucu davranırlar. Ani ses, ani hareketlerde irkilme veya yerinden sıçrama görülebilir.

Bazı faktörler travma sonrası stres bozukluğu geliştirme riskini artırabilmektedir. Yoğun veya uzun süreli travmaya maruz kalmak, çocuklukta istismar gibi başka travmalara sahip olmak, emniyet teşkilatı, ilk yardım ekipleri, askerlik, itfaiye gibi travmatik olaylara maruz kalma riskini artıran bir işte çalışıyor olmak, anksiyete veya depresyon gibi başka ruhsal sorunlarının olması, aşırı alkol veya uyuşturucu kullanımı, sosyal destek sisteminin yokluğu bu faktörler arasında sayılabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Travmatik olay hakkında bir aydan daha uzun süre şiddetli şekilde rahatsız edici düşünceler ve hisler devam ediyorsa, günlük hayattaki etkinliklerde zorlanma hissediliyorlarsa mutlaka bir psikoloğa ya da psikiyatra başvurulmalıdır.

Tedavi sürecinde travmatik olaydan etkilenme derecesine yönelik bir plan oluşturulmalıdır. Travmadan az etkilenen, hayatını eskisi gibi sürdürebilen bireyler için bilgilendirme; belirtiler yaşayan ancak günlük işlevselliğinde sorun yaşayan bireyler için psikoterapi; işlevselliği ciddi derece etkilenmiş, belirtileri ağır olan bireyler için psikoterapi ile birlikte ilaç tedavisi planlanmaktadır.

TSSB Tedavi Sürecinde Kendimize Nasıl Destek Olabiliriz?

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tedavi sürecinde kendimize destek olmak, iyileşme sürecini hızlandırmak ve günlük yaşam kalitemizi artırmak için önemlidir. İşte TSSB tedavi sürecinde kendimize nasıl destek olabileceğimize dair bazı öneriler:

• Stresi azaltmaya yardımcı olması için hafif fiziksel aktivite veya egzersiz yapmaya çalışabilirsiniz.
• Başka insanlarla vakit geçirmeyi deneyebilirsiniz.
• Güvendiğiniz insanlarla duygu ve düşüncelerinizi paylaşabilirsiniz.
• Belirtilerinizin hemen değil kademeli olarak iyileşmesi için zaman veriniz.
• Kendinizi rahatlatacak güvende hissettirecek yerler, kişiler, durumlar belirleyiniz.

 Travma Sonrası İşlevsiz Başa Çıkma Stratejileri Nelerdir?

Travma sonrası stres bozukluğunda (TSSB) kişiler, stresle başa çıkmak için çeşitli stratejiler geliştirebilir. Ancak, bazı başa çıkma stratejileri işlevsiz olabilir ve iyileşme sürecini olumsuz yönde etkileyebilir.

İşte travma sonrası işlevsiz başa çıkma stratejilerinden bazıları:

• Durumlardan kaçınma (kaçınmak için sürekli olarak ne yaptığımı ve tehlikenin ne olduğunu düşünmek zorundayım)
• Düşünce baskılama (bazen düşünceleri durduruyorum ancak geri gelmeye devam ediyorlar. Başarısız ve değişimin kontrolümde olmadığını hissetmeye devam ediyorum)
• Kontrol etme (sadece o anda daha güvende hissetmemi sağlıyor ama uzun sürmüyor.
• Alkol kullanımı (kendi başıma baş edemediğim anlamına geliyor. Konuyu bastırmaya çalışarak doğal iyileşme sürecini engelliyorum. Uzun süreli çözüm bulmayı engelliyorum.)

Wells’inmetakognitif modeline göre çoğu insanda travmaya adaptasyon sağlayan kendini onarım kapasitesi devreye girer ve uzun süreli sorunlar gelişmez. Ancak yaşanan stres sonrasında işlevsiz başa çıkma stratejileri devam ederek semptomların kalıcı olma olasılığını arttırmaktadır.

İkincil Travma Nedir?

Travmatik olay veya olaylara doğrudan tanık olmamış kişinin travmatik olaya maruz kalan kişileri sosyal medya, televizyon, telefon, gazete vb. üzerinden görüntüleyip travma etkisine maruz kalması durumudur.

• Kaygılanmak
• Sürekli empati halinde olmak
• Günlük rutinlerde utanmak, suçluluk hissetmek
• Uyku, iştah sorunları ikincil travma belirtileri olarak sayılabilmektedir.

Yetişkinler İçin Travma ile Baş Etmeye Yardımcı Kitaplar

1. “The Body KeepstheScore” (Bedene İşleyen İzler) -Besselvan der Kolk: Bu kitap, travmanın nasıl etki ettiğini ve insanların bu etkilerle nasıl başa çıkabileceklerini anlatmaktadır.
2. “TraumaandRecovery” (Travma ve İyileşme) -JudithHerman: Bu kitap, travmanın etkilerini ve iyileşme sürecini anlatmaktadır.
3. “WakingtheTiger” (Kaplanı Uyandırmak) – Peter Levine: Bu kitap, travma sonrası stres bozukluğuyla başa çıkmak için kullanılabilecek bedensel farkındalık tekniklerini açıklamaktadır.
4. “AftertheStorm” (Fırtına Sonrası) -KendallHaven: Bu kitap, doğal afetlerin yol açtığı travmaları ele almaktadır ve insanların bu travmalarla nasıl başa çıkabileceklerini anlatmaktadır.
5. “HealingTrauma” (Travmayı İyileştirmek) – Peter A. Levine: Bu kitap, travmanın etkilerini anlatmakta ve kişilere bu etkileri nasıl azaltacaklarını ve yaşamlarına nasıl devam edebileceklerini öğretmektedir.