Asperger sendromu, günümüzde otizm spektrum bozuklukları (OSD) içinde sınıflandırılır. Kişilerin iletişim, duygulanım, davranış, düşünce, sosyal ve bilişsel düzeylerde uyum sorunları yaşayabildiği gelişimsel bir bozukluğu tanımlar.
Asperger sendromu, ismini 1944 yılında yaptığı çalışmadan dolayı Avusturyalı araştırmacı Hans Asperger’den alır. 2013 yılına kadar ayrı olarak ele alınan Asperger sendromu, psikiyatrik rahatsızlıkların sınıflandırıldığı, tanı-tedavi aşamasında psikiyatri profesyonellerinin sıklıkla kullandığı Türkçe açılımı Mental Hastalıkların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı-5 olan DSM-5’e göre otizm spektrum bozuklukları içinde değerlendirilir.
Asperger Sendromu Nedir?
Asperger sendromu, Otizm spektrum bozuklukları, otizmde görülen bilişsel, davranış, iletişim, sosyal ve düşünce becerilerinde farklı düzeylerde semptomların eşlik ettiği bir grup hastalığı tanımlar. Günümüzde Asperger sendromu, otizm spektrumunun bir parçası olarak kabul edildiğinden ayrı bir hastalık tanımına sahip değildir.
Eski tanı kriterlerine göre Asperger sendromu otizm spektrumunda en “hafif” alt tür olarak kabul edilir ve “yüksek fonskiyonel” düzeyde bir OSD türü olarak tanımlanır. Yüksek fonksiyonel ile kastedilen hastalar genellikle konuşma, okuma, yazma ve kendi bakımını sağlama gibi konularda problem yaşamaz ancak stim (tekrarlayan hareket) ve duygusal çöküş ya da tek bir konuya çok ilgi göstermek gibi belirtiler gözlemlenir. Yüksek işlevli olarak nitelendirilen kişilerin stim vb. davranışlarını maskelemek durumunda kaldığı da bilinir.
Asperger Sendromu Belirtileri
Asperger sendromu yani otizm spektrum bozukluğu farklı düzeylerde bilişsel, düşünce, davranış, duygulanım veya sosyal yönden beceriler açısından zorluklar veya engeller içeren birtakım klinik semptomlara yol açabilir. Aşağıdaki asperger sendromu belirtileri OSD kapsamında eskiden Asperger sendromu olarak tanımlanan kişilerde görülebilir:
Asperger sendromu belirtileri
- Göz teması kurmaktan hoşlanmamak
- Diğer bireylerin iletişim sırasında kullandığı vücut dili veya mimikleri algılayamamak
- İletişim kurulduğunda nasıl cevap vereceğini bilememek, sessiz kalmak
- Duyguları regüle edebilmek için stim yani vücudun tamamı ya da bir bölgesi (el, parmaklar vb.) ile tekrarlayan hareketler yapmak
- Duygularını ifade edememek, az gülümsemek, robotik davranış kalıbı sergilemek
- Seslerden rahatsız olmak, duygusal çöküş yaşamak
- Çevreye ilginin azalması, içe kapanmak, kendi kendine veya nesnelerle yoğun şekilde iletişim kurmak
- Rutinlerine çok fazla bağlı olmak, değişiklikten ciddi anlamda etkilenmek
Asperger Sendromu Sosyal Beceriler ve Empatiyi Geliştirme Yolları
Asperger Sendromu olan ya da spektrumun herhangi bir noktasında bulunan bireylerle iletişimi kolaylaştıracak ve kalitesini arttıracak öneriler:
- İletişim kurarken bir çocuğa konuşur gibi değil, herhangi bir yetişkinle konuşacağınız şekilde net, somut ve açık iletişim
- Basit sosyalleşme ve diyalog başlatma cümleleri öğreterek onun için hayatı daha kolay hale getirebilirsiniz. Örneğin, “ben de oynayabilir miyim?”, “size katılabilir miyim ?” gibi cümleleri çocuğunuza öğreterek, sosyalleşirken daha rahat olmasını sağlayabilirsiniz.
- Göz kontağı kurmayı öğretin. Asperger sendromlu kişiler bu konuda dirense ve yapmak istemese de, göz kontağı kurmayı başarabilirler. Bu konuda evde pratik yaparak ve çocuğunuzu cesaretlendirerek ona yardımcı olabilirsiniz.
- Aktif bir dinleyici olun. Buna zaman ayırmak spektrumdaki kişiye onu önemsediğinizi ve kendisine değer verdiğinizi hissettirir.
- Sorularınızın yanıtını sabırla bekleyin. Spektrumda bulunan ve özel ihtiyaçları olan bireyler, bilgileri işlemek ve cevap vermek için biraz zamana ihtiyaç duyabilirler.
- Anlamlı geri bildirimler verin. Spektrumdaki bireyler bilmeden ve istemeden uygunsuz iletişim kurabilirler. Onlara iletişimde neyin uygunsuz olduğu hakkında özel geri bildirim sağlamanız gerekebilir. Karmaşık sosyal etkileşim kurallarını aktarmak onların güvenli iletişim kurmalarına destek olur.
- Kullandığı sosyal yetenekler için teşekkür edin. Günlük hayatta ve evinizde, çocuğunuzun yapmış olduğu sosyallik içeren hareketler konusunda ona teşekkür edin ve yaptığının diğerleri için faydalı olduğunu söyleyin. Örneğin, “kardeşine yardım etmen onun çok işine yaradı, teşekkürler” gibi bir cümle kullanmanız, çocuğunuzun sosyal yeteneklerini kullanırken daha az rahatsız olmasını sağlayabilir.
- Kişiyle aynı ortamdayken onun hakkında odada bulunmayan, üçüncü biriymiş gibi konuşmayın. Bu durum, spektrumdaki kişiler için anlaşılmaz ve rahatsız edici olabilir.
- Deyimler ve mecazları öğretin. Asperger sendromlu çocuklar analitik düşünmeye çok daha yatkın oldukları için, mecazi anlatımları ve deyimleri anlamakta güçlük çekerler. Günlük hayatta sık kullanılan deyimleri ve mecazları öğreterek kendilerini konuşma esnasında yabancı hissetmelerinin önüne geçmeniz mümkün. Aynı zamanda, bu deyimlerin kullanıldığı ortamlarda daha rahat hissetmelerinin de önünü açabilirsiniz.
- Bağımsızlıklarını ve işlevselliklerini destekleyin. Özel ihtiyaçlarının olması, her ihtiyaçlarının karşılanması gerektiği yanılgısına sebep olabilir. Ancak spektrumdaki bireylerin kendi başlarına yapabildiklerini desteklemek ve onlara alan tanımak işlevselliklerine katkıda bulunacaktır.
Asperger sendromu ile ilgili hangi terapiler etkili olabilir?
Her kişi kendi içinde değerlendirilmelidir. OSD belirli bir spektrum içinde semptomların seviyesinin değişken olduğu bir hastalık kümesi olduğundan, hastalardaki semptomların dağılımına göre tedavi değişkenlik gösterebilir. Bununla birlikte OSD tedavisinde aşağıdaki yöntemlerin uygulanması gündeme gelebilir:
• Sosyal yeteneklerin geliştirilmesi: Gruplar halinde veya bireysel görüşmelerde terapist, hastanın sosyal koşullarda kişilerle nasıl iletişim kurabileceğine dair eğitim ve telkinlerde bulunur.
• Konuşma-dil terapisi: Hastaların iletişim kurarken sesleri nasıl kullanacakları yönünden eğitim verilebilir ve vücut dili, ses tonu, mimikler gibi diğer iletişim araçları konusunda yönlendirmeler yapılabilir.
• Bilişsel davranışçı terapi: Hastaların duygularını kontrol etmesi, tanıması, farklı koşullarda nasıl davranış göstermesi gerektiğine dair eğitimler verilebilir.
• Uygulamalı davranış eğitimi: Hastaların istenen olumlu davranışlarının telkin ve ödüllendirmelerle teşvik edilerek, istenmeyen davranışlarının giderilmesine çalışıldığı özel bir tekniktir.
• Ebeveyn eğitimi: Yaşam boyu sürecek OSD’nin nasıl ele alınması gerektiği, hastayla iletişim ve hastaya destek olunması konusunda hasta yakınlarının eğitilmesi oldukça önemlidir.
Asperger sendromu ve sosyal desteğin önemi nedir?
Aile desteği, erken müdahale, okul ortamında uygun düzenlemeler ve sosyal destek ağlarının sağlanması önemli unsurlarıdır. Asperger sendromu ve buna bağlı rahatsızlıkları olan çocuklar ve gençler genellikle okul hayatında zorluk yaşarlar. Ebeveynler ve öğretmenler birlikte bireysel eğitim programı yani kısaca BEP oluşturmak için çalışabilirler.