Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), sıklıkla gözlemlediğimiz nörogelişimsel bozukluklardan birisidir. DEHB’li kişiler dikkat problemleri, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik konularında problem yaşayabilirler. Genellikle çocukluk döneminde başlar ve yetişkinlik döneminde de etkilerini sürdürebilir.
Çocuklarda DEHB sıklıkla dikkati sürdürmede, hareketlerini kontrol etme ve dürtülerini kontrol etmede zorluk şeklinde kendisini gösterir.
Yapılan araştırmalara göre DEHB çocuklarda yaklaşık %5 ile %7 arasında görülmektedir. DEHB çocukların okul başarısını, sosyal ilişkilerini ve iletişim becerilerini oldukça etkilemektedir.
Çocuklarda DEHB’nin Belirtileri
DEHB’nin belirtileri her çocukta kendini aynı şekilde göstermeyebilir. Yaştan yaşa, çocuğun mizacına ve ailelerin yaklaşımı gibi birçok faktöre göre değişkenlik gösterebilir. DEHB belirtileri temel olarak dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak gruplandırılır:
- Dikkat Eksikliği:
- Dikkatini sürdürmede güçlük çekme
- Detaylara dikkat etmede zorlanma
- Sık sık eşya kaybetme/unutma
- Yapılan aktivitelerden kolayca sıkılma
- Hiperaktivite:
- Ellerle ve ayaklarla sürekli oynama isteği
- Sessiz duramamak
- Aşırı hareketlilik
- Yerinde oturmakta zorlanma
- Dürtüsellik
- Başkalarının sözünü kesmek
- Sürekli konuşma isteği
- Beklemekte zorlanmak ve başkalarını rahatsız etmek
- Riskli davranışlarda bulunmak
- Kurallara uymamak
Bu belirtiler genellikle 7 yaşından önce başlar ve farklı yaşlarda farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, çocuğun günlük işlevselliğini ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.
Çocuklarda görülen DEHB belirtileri çocuğun bulunduğu döneme, cinsiyete ve aile içi tutumlara göre değişkenlik gösterebilir. Bazı çocuklarda belirgin dikkat problemleri görülürken bazılarında aşırı hareketlilik veya dürtüsellik görülebilir. Veya bütün tipler bir arada görülebilir.
Çocuklarda DEHB nedenleri
Çocuklarda DEHB’nin Nedenleri
Dehb’nin görülmesinde genetik faktörler oldukça önemlidir. Ailesinde DEHB olan bir çocuğun kendisinde de DEHB görülme olasılığı oldukça yüksektir.
DEHB’nin oluşmasında genetik faktörler kadar çevresel faktörler de önemlidir. Aile içi sıkıntılar, stresli olaylar, travmalar, annenin hamilelik döneminde alkol, sigara veya uyuşturucu madde kullanması, erken doğum veya düşük doğum ağırlığı gibi faktörler de DEHB’nin oluşmasında risk faktörleridir.
DEHB ile ilgili yapılan araştırmalarda beyindeki dikkat, dürtü kontrolü ve motor kontrolü ile ilgili bölgelerdeki kimyasal dengesizliklerin DEHB belirtilerinin ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
DEHB’nin nelerden kaynaklandığını anlamak karmaşık bir süreçtir ve her çocukta kendisini farklı gösterebilir. Genetik faktörler, çevresel faktörler ve beyin işlevselliği gibi faktörlerin bir araya gelmesi DEHB’nin görülmesinde etkilidir.
Çocuklarda DEHB’nin Etkileri
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukların okul başarısını, sosyal becerilerini, ilişki sürdürme becerilerini ve işlevselliklerini oldukça etkileyebilir. DEHB’nin etkileri çocuğun yaşadığı ortam, aile içi tutumlar ve çevreden alınan destekler gibi birçok faktöre bağlı olarak değişebilir.
Okulda DEHB sınıf içerisinde kurallara uymakta zorlanma, ödevleri yapmakta ve hatırlamakta zorlanma, sınavlarda zamanı yönetememe, sabit durmakta zorlanma ve akademik başarısızlık olarak kendisini gösterebilir. Bunlar dışında sosyal ve ilişki sürdürme becerilerini etkileyebilir. Akranlarla kurulan ilişkilerde problem olduğunda çocuğun öz güvenini, motivasyonunu ve sosyal anlamda kendisini izole etmesini tetikleyebilir.
Aile içi ilişkiler ve tutumlar da DEHB’nin belirtileri üzerinde etkilidir. DEHB’nin yarattığı zorluk aile içi ilişkileri de olumsuz etkileyebilir ve sonucunda çatışmalar, sınır problemleri ortaya çıkabilir.
DEHB süreci yetişkinlikte de iş hayatında problemlere ve duygusal ilişkilerde zorlanmalara sebep olabilir.
Çocuklarda DEHB Terapi Yönetimleri ve Baş Etme Stratejileri
DEHB ile baş etme sürecinde bilişsel davranışçı terapi teknikleri ile zaman yönetimi, hedef belirleme, dürtüleri kontrol etme ve olumsuz davranışları değiştirme çalışmaları yapılır. Bunlar dışında okulda bireysel eğitim planları ve özel eğitim programları dehb ile baş etmede öğrencilerin daha rahat baş etmesine yardımcı olabilir.
Düzenli uyku ve beslenme günü planlama ve rutinlere alışma noktasında DEHB sürecinde etkili olabilir. Spor gibi fiziksel aktivitelere katılmak özellikle dürtüsel çocuklar için etkili olabilir.
Çocuğun davranışlarını doğru yönlendirmek için öğretmen ve ebeveynlerin tutarlı ve istikrarlı tutumlar benimsemesi, sağlıklı sınırlar koyması önemlidir.
Çocuğumla DEHB hakkında nasıl konuşabilirim?
Çocuğunuzla DEHB hakkında konuşurken mümkün olduğunca sakin ve rahat bir şekilde konuşun. Bilgileri açık ve net bir biçimde verin. Hem çocukların hem yetişkinlerin bazen dikkat problemleri yaşayabileceğini veya hareket etme ihtiyacı olduğundan bahsedebilirsiniz.
DEHB'li çocuğum için okulda ne tür destekler talep edebilirim?
Bireyselleştirilmiş eğitim planları ve özel eğitim hizmetleri konusunda talepte bulunabilirsiniz. Bunun dışında sınıf içerisinde uygun bir oturma düzeni sağlanmasını isteyebilirsiniz.
DEHB ve beslenme arasında bir bağlantı var mı?
DEHB belirtilerinin beslenme düzeni ile ilişkisi hakkında net bir kanıt bulunmamaktadır.
Çocuğumun DEHB tedavisinde aile terapisi yardımcı olur mu?
DEHB tedavisinde aile terapisi, çocuğunuzun yaşadığı zorluklarla başa çıkmanıza ve aile içi ilişkilerinizi güçlendirmenize yardımcı olabilir. Çocuğun duygusal ihtiyaçlarını anlamak, sağlıklı sınırlar koymak ve ebeveyn tutumlarını tekrardan düzenlemek için yol gösterici olabilir.
DEHB'li çocuğumun duygusal ihtiyaçlarını nasıl karşılayabilirim?
DEHB’li çocuğunuza anlaşıldığını hissettirmek için empati kurun, sabırlı olun, olumlu davranışları konusunda geri bildirim verin, takdir edin ve kendisini ifade etmesine izin verin.